اخبار توقفاخبار توقف به احادیث دلالت‌کننده بر لزوم توقف و احتیاط در امور شبهه‌ناک اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفاخبار توقف، اخباری است که مضمون آنها دستور به توقف و درنگ در ارتکاب شبهات می‌باشد و به آنها بر وجوب احتیاط استدلال شده است. اخبار توقّف روایات بیانگر توقّف در عمل و فتوا هنگام تعارض مقابل اخبار تخییر هستند. ۲ - نحوه دلالت بر احتیاطبعضی از این اخبار، به دلالت مطابقی بر وجوب احتیاط دلالت دارد، مانند:«لا تجامعوا فی النکاح علی الشبهة و قِفوا عند الشبهة؛ از آمیزش در ازدواجی که در آن شبهه وجود دارد پرهیز کنید و در هنگام برخورد با شبهه توقف نمایید». بعضی دیگر از این اخبار، به دلالت التزامی، بر توقف و وجوب احتیاط، دلالت دارد، مانند:«قال ابوعبدالله (علیه‌السلام): انه لا یسعکم فیما ینزل بکم مما لا تعلمون الا الکفّ عنه و التثبّت و الرد الی ائمة الهدی؛ هنگامی که به مسئله‌ای برخورد نمودید و حکم آن را نمی‌دانید، در انجام آن آزاد نیستید، بلکه باید از آن اجتناب نمایید و درباره آن تحقیق نموده و حکم آن را از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) سؤال کنید». ۳ - توقف در شبهاتدر بعضی از این روایات، علت توقف چنین ذکر شده است: «فان الوقوف عند الشبهات خیر من الاقتحام فی الهلکات؛ به درستی که توقف در هنگام برخورد با شبهه، از افتادن در هلاکت بهتر است». البته به این اخبار، از سوی معتقدان به برائت، پاسخ‌هایی داده شده است. [۵]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱۱، ص۳۳۵-۳۳۹.
از جمله این که در شبهات بدوی، ادله عقلی و نقلی دلالت‌کننده بر اصالت برائت وجود دارد که با توجه به آنها، ارتکاب مشتبهات از مصادیق القای در هلاکت نیست. از دیدگاه دیگر، می‌توان گفت:اخبار توقف، اخباری است که در مورد تعارض دو خبر وارد شده و حکم به لزوم توقف و عدم اخذ به هر دوی آنها می‌کند. ۴ - نقل اخبار توقفاخبار توقف به دو صورت نقل شده است: ۱. اخباری که در آنها به طور مطلق، امر به توقف و رجوع به ائمه (علیهم‌السلام) شده است، بی‌آنکه در آن، مکلف، امر به صبر کردن شده باشد صبر کند تا امام (علیه‌السلام) را ببیند و حکم مسئله را از او بپرسد مانند: خبری که در آن امام کاظم (علیه‌السلام) می‌فرماید: «فکتب (علیه‌السلام) ما علمتم انه قولنا فالزموه و ما لم تعلموه فردوه الینا؛ امام کاظم (علیه‌السلام) در نامه‌ای نوشت: آن‌چه را که می‌دانید از گفتار ما است، به آن ملتزم شوید و آن چه را نمی‌دانید، به ما بر گردانید». ۲. اخباری که در آنها علاوه بر امر به توقف در هنگام شبهه، امر به صبر هم شده است؛ به این بیان که گفته شده حکم کردن در آن واقعه را تأخیر بینداز تا امام (علیه‌السلام) را ببینی و حکم را از او سؤال کنی، مانند: مقبوله عمر بن حنظله»: «اذا کان ذلک فأرجئه حتی تلقی امامک فان الوقوف عند الشبهات خیر من الاقتحام فی الهلکات؛ یعنی صبر کن تا امام خود را ملاقات کنی، به درستی که توقف کردن (صبر نمودن) هنگام برخورد با شبهه از افتادن در هلاکت بهتر است». ۵ - دیدگاه آیت‌الله صدردر کتاب «بحوث فی علم الاصول» آمده است: «و هناک طائفة من الروایات قد یستدل بها علی لزوم التوقف فی موارد تعارض الخبرین و عدم الأخذ بشیء منها و یمکن تصنیفها بحسب ما جاء فی ألسنتها الی صنفین:الاول:ما ورد بلسان الامر بالرد الی الائمة (علیه‌السلام)... الثانی: ما ورد بلسان الامر بالوقوف عند الشبهة و ارجاء الواقعة الی حین لقاء الامام (علیه‌السلام) ». [۱۳]
فاضل لنکرانی، محمد، ایضاح الکفایه، ج۴، ص۴۸۴.
[۱۶]
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، ص۳۹۲.
[۱۷]
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، ص۵۰۲.
۶ - پانویس۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۲۵، برگرفته از مقاله «اخبار توقف». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۱، ص۳۱۷. |